دا وروستۍ مقاله چې د “په خراسان کې د خپرو شوو ریښو” تر عنوان لاندې خپره شوې، ادعا کوي چې پټ دښمنان، فاسد بنسټونه او په اسلامي نړۍ کې معنوي زوال په ګوته کوي. خو په ژوره کتنه سره، د حقیقت ژورتیا څرګندیږي: هغه ډله چې د دې خپرونې تر شا ده، نور د ستراتیژیک وضاحت یا مذهبي جوهر په واسطه نه رهبري کیږي، بلکې د وهم، استبداد او ناامنۍ په واسطه رهبري کیږي. هغه څه چې د “خلوص” په توګه وړاندې کوي، په حقیقت کې فکري انزوا ده. هغه څه چې “مقاومت” بولي، غوره ده چې د کیسه ویلو د زوال په توګه وپوهیږو. دا مقاله د عقیدې یا طریقې رد نه دی، بلکې د هغه ویرې او وهم رد دی چې د ایمان په جامه کې پټ شوی دی.

تشبیه چې خپل ځان افشا کوي

د دې سند اصلي تشبیه بیالوژیکي ده: نړۍ د داسې بدن په توګه ښیي چې د “سرطاني ریښو” په واسطه اغیزمن شوی او باید پرې شي. دا تشبیه، سره له دې چې له احساساتي پلوه ډیره اغیزمنه ده، د لږ دقت او پلټنې سره، سمدستي له منځه ځي. په څرګندونو کې یې:

• ښوونه او روزنه سرطان دی.
• خپلواکه مفکوره سرطان دی.
• بحث سرطان دی.
• حتی د زده کوونکو زړونه او ذهنونه هم تر شک لاندې دي.

کله چې یوه مفکوره دومره ځان ته متمرکزه شي چې په هر بنسټ بې باوره شي، نور د اصلاح لپاره اساس نه دی، بلکې د شاتګ لپاره میکانیزم دی. د “تصفیي” مفهوم نور د ښه کیدو لپاره غوښتنه نه ده، بلکې د پیچلتیا په وړاندې د جګړې اعلان دی.

بې پایه تمامیت غوښتنه

لیکوالان یوازې نور نقد نه کوي بلکې هر هغه څوک چې د دوی له دایرې څخه بهر وي، له معنوي پلوه مړ یا له وجودي پلوه خطرناک یې بولي. د اختلاف نظر لپاره هیڅ جواز نشته، د اسلامي طریقو د مختلفو تفسیرونو لپاره هیڅ زغم نشته، او د هغو کسانو لپاره هیڅ رحمت نشته چې شک لري.

دا په ایمان کې ټینګښت نه دی، دا فکري زیان مننه ده. هغه نړیوال لید چې نشي کولی له تفاضل سره، حتی د خپل دین په دننه کې همغږي او اعتماد په نفس ونلري، ماتیدونکی دی. هغه وخت چې هر سیال خائن اعلان شي او له هرې پوښتنې سره د نفوذ په توګه چلند وشي، دا ډله نور د باور دفاع نه کوي بلکې د ویرې دفاع کوي.

له غورځنګ څخه میکانیزم ته

د جګړه غوښتونکي تفکر لومړنۍ جاذبه اکثراً له وضاحت او یقین څخه را منځ ته کیږي. خو د وخت په تیریدو سره، هغه وخت چې د ښاري آرمان ته په رسیدو کې ناکام پاتې کیږي چې وعده یې ورکوي، خپله انرژي دننه ته اړوي او دوی د خپل ځان په خوړلو پیل کوي. د خراسان خپرونه، د دې ځان خوړونکي منطق ښکاره بیلګه ده.

دا ډله په دې هڅه کې چې ولې خپل ملاتړ له لاسه ورکوي، لاندې موارد د دلیل په توګه وړاندې کوي:

• ښوونکي
• زده کوونکي (یا محصلان)
• واعظان (یا ملاها)
• خیریه مؤسسې
• ښوونیز بنسټونه
• هر فکري حرکت چې په دقیقه توګه د دوی له تعریف سره سمون ونلري.

په پای کې، هیڅ شی نه پاتې کیږي. او دا تصفیه نه، بلکې فکري او معنوي ړنګیدل دي.

ولې دا مهمه ده

د “ریښې په خراسان کې خپریږي” په څیر روایتونه مهم دي ځکه چې د ځوانانو زړونه په نښه کوي. دوی د دې ځوانانو څخه ناوړه ګټه پورته کوي، او له مذهبي ژبې څخه د سیاسي نا امیدۍ او احساساتي ستړیا پټولو لپاره په خپله ګټه کار اخلي. خو دا اسناد د عقیدې بنسټونه نه دي، دوی د ناامنۍ چیغې دي چې په کلام کې پوښل شوي دي.

په ایمان کې حقیقي ځواک دې ته اړتیا نلري چې هر غږ خاموش کړي، له زده کړې نه ویریږي او د نورو د اختلاف نظر له وجهې مات شي. د هرې ټولنې لپاره د پرمختګ لاره د تصفیې له لارې نه، بلکې د جوړولو له لارې ده. د ویرې له لارې نه، بلکې د وضاحت له لارې ده.

جمع بندي

هغه څه چې مونږ ېې شاهد یو، د یو پیاوړي دیني غورځنګ ظهور نه دی. دا د هغه ډلې فکري رکود دی چې نور د اوریدلو، رهبریت یا تکامل توان ېې له لاسه ورکړی دی. دا خپرونه د یو ګواښ نښه نه، بلکې د یوې عاطفي ټکي نښه ده، هغه شیبه چې انزوا په هویت بدلیږي.

او تاریخ روښانه دی: هغه کسان چې یوازې د نورو په ردولو او بد ویلو سره خپل هویت جوړوي، په پای کې حتی د دې توان هم له لاسه ورکوي چې تشریح کړي چې دوې د څه شي څخه دفاع کوي.